Stress is heel gewoon tegenwoordig en niet te vermijden. Stress is ook nodig om dingen gedaan te krijgen. Het geeft ons energie, een drive om door te gaan. Maar als we teveel stress ervaren krijgen we lichamelijke en psychische klachten en kunnen we niet goed meer functioneren.

Het autonome zenuwstelsel

Ons lichaam heeft een autonoom zenuwstelsel, het werkt automatisch. Dit stelsel regelt onder andere de werking van inwendige organen, de ademhaling, de spijsvertering, het verwijden en vernauwen van bloedvaten en het beïnvloed de hartslag. Het autonome zenuwstelsel is opgedeeld in een sympathisch en een parasympatisch stelsel.

Het sympathisch stelsel wordt ook wel het gaspedaal genoemd, zij zorgt voor actie. Het parasympatisch zenuwstelsel, ook wel rempedaal of acculader, is haar tegenhanger, zij zorgt voor rust.

‍

Je kan het autonome zenuwstelsel voorstellen als een wip: wanneer het ene gedeelte actiever wordt, wordt het andere minder actief. Deze balans zorgt ervoor dat we ons continue kunnen aanpassen aan een veranderende omgeving. Bij een gezond dag patroon worden inspanning en stress afgewisseld met ontspanning en rust.

‍

Breinfeiten

Onze hersenen bestaan uit drie delen: het menselijk brein, het zoogdierenbrein en het reptielenbrein. (Zie afbeelding onderaan)

• Het menselijk brein is het jongste gedeelte van je brein. Het is vooral verantwoordelijk voor alle rationaliteit en nuchterheid. In dit deel van je hersenen maak je weloverwogen beslissingen, doe je kennis op, denk je logisch na en analyseer je problemen. Dit deel van je hersenen laat zich het beste omschrijven als je gezonde verstand.
• Het zoogdierenbrein is het gebied van je emoties. Dit deel van je hersenen screent alle zintuiglijke informatie op emotionele relevantie en vergelijkt deze met opgeslagen herinneringen en gedrag gebaseerd op positieve en negatieve ervaringen. Het zoogdieren brein helpt je op die manier om gedrag te herhalen dat gelukkig maakt (seks, lekker eten, lachen, knuffelen) en onplezierige ervaringen (pijn, verdriet en angst) te vermijden. In het zoogdierenbrein bevinden zich de amygdala, de thalamus en de hippocampus. Ze werken nauw samen. De amygdala is je angstcentrum. Vroegere ervaringen beïnvloeden de werking van het angstcentrum. De thalamus is de beheerder van de geheugenbank en kijkt vooral naar de omstandigheden. De hippocampus is betrokken bij het opslaan van nieuwe herinneringen, bepaalde feiten en gebeurtenissen. De hypothalamus en de hypofyse liggen onder de thalamus (niet in de figuur opgenomen). Beide structuren spelen een belangrijke rol in de reactie van het lichaam bij stress.
• Je reptielenbrein is het kleinste en oudste deel van je hersenen. Het is gebrand op maar één ding: overleven. Dit deel van je brein denkt niet na en onthoudt ook niets, het reageert instinctief en automatisch. Het wordt ook wel je oersysteem genoemd.

Je zou wellicht denken dat het menselijk brein het meest actief is. Toch maak je de meeste beslissingen op basis van emoties (afkomstig uit het zoogdieren brein) en primitieve instincten. Je emotionele brein en je reptielenbrein overheersen dus vaak je rationele brein.

Als mens ontwikkel je een bepaalde manier van leven en eten die past binnen je comfortzone. Zonder dat je je er bewust van bent, herhaal je constant hetzelfde patroon. Je reptielen-brein zal er achter de schermen ook alles aan doen om jou in hetzelfde kringetje te laten lopen. Het vaste patroon dat je volgt is voorspelbaar en daardoor veilig. En veiligheid staat bovenaan bij je reptielenbrein. Alles wat nieuw of anders is, voelt onveilig en zal je reptielenbrein dus in eerste instantie willen verwerpen.

‍

De stressrespons en het dijkeffect

De lichamelijke reactie op stress is er vaak voordat je iets hebt kunnen denken of voelen: ons reptielenbrein is actief. Wat er precies gebeurt is te zien in het plaatje hieronder van de dijk.

• De dijkwacht staat hier symbool voor de werking van je brein. Het zit het angstcentrum dat gevaar herkent, de reacties van het emotionele brein, de feedbackmechanismen tussen lichaam en brein en de activatie van het oersysteem.
• De dijk staat symbool voor je vitaliteit/veerkracht. Dit omvat je emotionele stabiliteit, mentale weerbaarheid, fysieke gezondheid en erfelijke factoren.
• Met het water worden interne- en externe stressoren uitgebeeld. Hoe hoger het water (dus hoe meer stress je ervaart), hoe groter de druk op de dijk wordt (je veerkracht).
• De berg zand staat voor je herstelvermogen. Deze berg bevat ook je hormoonregeling en de werking van stressmechanismen.

Bij balans hoeft de dijkwacht alleen maar te observeren. De weerstand van de dijk en de druk van het water zijn evenredig. Wanneer stress toeneemt, zal het water stijgen en de druk op de dijk toenemen. De dijkwacht heeft dit gezien. Hij zet meteen een stressmechanisme in werking en geeft het lichaam een opdracht. De vrachtwagen van de firma ‘hormonen’ wordt geladen met extra zand. Deze spoedt zich naar de dijk om die te verstevigen. De bestuurder van de vrachtwagen controleert of de dijk de druk kan weerstaan en geeft een bericht aan de dijkwachter dat alles weer in balans is. De dijkwacht zal nu het lichaam ontheffen van de opdracht. Er is weer evenwicht.

Uit de berg van het herstelvermogen is echter een flinke hap gehaald en dat zand moet aangevuld worden. Dit gebeurd als het lichaam rust heeft. Zo is er weer genoeg herstelvermogen voor het volgende moment van druk. Een gezonde afwisseling van actie en ontspanning houdt het zenuwstelsel alert en je bouwt er veerkracht mee op.  Wanneer de berg zand niet aangevuld kan worden is er op een gegeven moment niet genoeg om de dijk te verstevigen als de druk toeneemt. Mogelijke klachten die je nu ervaart zijn: lichamelijke vermoeidheid, niet uitgerust wakker worden, moeite met concentratie en focus en prikkelbaar zijn. Er is nog energie om door te gaan.

‍

Tegenwoordig worden we continue blootgesteld aan prikkels. Wanneer de druk van het water op de dijk een constante is door chronische stress, moet het lichaam extra inspanningen doen om dezelfde prestaties te kunnen leveren. De dijkwacht zal herhaaldelijk opdracht geven om de dijk te verstevigen. Bij onvoldoende rust zal je herstelvermogen afnemen, je berg zand wordt onvoldoende aangevuld. Je raakt overspannen. Het gaspedaalzenuwstelsel draait overuren terwijl het rempedaalzenuwstelsel amper aan bod komt. Het oersysteem blijft hierdoor sluimerend actief.

Het lichaam past zich aan de stresssituatie aan. De druk op de dijk is een constante. De dijkwacht blijft opdrachten geven. De vrachtwagens van de firma ‘hormonen’ blijven zand aanvoeren. Het aangevoerde zand verstevigt de dijk en ondersteunt de weerstand aan de druk van het water. De bestuurders van de vrachtwagens geven bericht door aan de dijkwacht dat de druk houdbaar is. De dijk houdt stand maar het water blijft wel druk uitoefenen. De dijkwacht neemt dit waar en blijft opdracht geven aan de firma ‘hormonen’ om zand aan te voeren. Het is een vicieuze cirkel en je herstelschuld neemt toe. In deze omstandigheden voel je wel de druk, maar door de stressmechanismen kan je het een tijdje aan. ‘Nog even volhouden tot..’ en ‘het is normaal dat ik vermoeid ben, ik heb nu eenmaal een drukke baan’ zijn uitspraken die je in deze fase veel hoort. De overactiviteit en stress-verschijnselen worden als normaal ervaren. Voor je omgeving lijkt alles onder controle, alleen je binnenkant draait op volle toeren en je hebt er geen aandacht voor. De klachten die je eerder had kunnen verergeren en er kunnen meer klachten bijkomen. Voorbeelden hiervan zijn: innerlijke onrust, gejaagdheid, slaapproblemen, emotionaliteit, maag-darmklachten, hoofdpijn, spierpijn en een verhoogde bloeddruk.

Als deze fase te lang blijft duren, zullen de stressmechanismen na een tijd niet meer behoorlijk functioneren. Je functioneert verder op wilskracht. Bij een burn-out is er geen energie meer, het lichaam is uitgeput. De dijk breekt, je kan de druk niet meer aan. Het herstelvermogen is praktisch nihil.

Om dat te voorkomen is het belangrijk om op tijd rust te nemen en vitaler te gaan leven. Ga aan de slag met jezelf en ontdek wat ontspanning voor jou is, hoe jij je accu op kunt laden. Er zijn zoveel kleine dingen die je kunt veranderen waardoor je minder stress ervaart. In de andere artikelen gaan we hierop in. Wil je voor nu eerst de balans opmaken en kijken hoe het met jouw vitaliteit staat? Doe dan de gratis My-Vitality scan.

‍

Mogelijk ook interessant voor jou

Bewust ademen om stress en onrustige gedachten te verminderen

Je gedachten creëren je toekomst

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍